Bạn,
Sau khi bài này được đăng nửa ngày thì anh Cao Việt Dũng ghé thăm và đính chính là anh không phải là tác giả bài dịch. Tôi xin thành thực xin lỗi anh vì đã quá cả tin khi lấy bài từ nguồn là trang eVan, trong đó họ viết là anh Dũng dịch bài. Tôi xin phép được gạch bỏ hai chỗ đã điền tên anh Dũng cũng như sửa lại tựa bài. Bạn có thể xem bài dịch gốc ở đây (sau khi tôi dò tìm trên liên mạng), Nhã Nam không để tên ai là người dịch
Thành thật xin lỗi anh Dũng và bạn đọc
8:30 tối Thứ tư 9/5/2012
Học TròSau đây là bài gốc:
***
Bạn,
Trong bài dịch gần đây nhất của anh từ Anh ngữ sang Việt ngữ, người dịch (không phải là anh Cao Việt Dũng như trang eVan đã đăng) cũng đã mắc phải một số lỗi căn bản:
http://evan.vnexpress.net/news/chan-dung/2012/05/10705-nabokov-toi-chi-thich-dat-ra-cac-cau-do/
Tôi tìm nguồn của bài viết này, thì thấy ở đây, cùng với một số bài viết khác:
http://lib.ru/NABOKOW/
Trong đó có bài phỏng vấn được đánh số #2, nguồn của bài dịch:
http://lib.ru/NABOKOW/Inter02.txt
Cái vấn nạn của tôi là, cho dù tôi biết bản dịch có nhiều chỗ dịch sai, tôi vẫn không quyết đoán được chỗ nào là sai 100%, chỗ nào sai 80%, vì đọc văn dịch anh một hồi tôi thấy lùng bùng. Hay là tôi trưng
lên ở đây nhờ người đọc góp ý xem đúng sai thế nào? Và tìm thêm hộ một số lỗi khác, giúp người dịch (không phải anh Dũng) dịch tốt hơn lần tới?
1.
... so that Cambridge in England or Cambridge in New
England is less vivid in my mind and in my self than some kind
of nook in the park on our country estate in Russia.
bản dịch:
... hình ảnh Cambridge ở Anh hay Cambridge ở New York luôn kém phần sống
động hơn so với một góc công viên nào đó trên mảnh đất quê hương tôi ở Nga.
Theo tôi nhớ không lầm thì estate là biệt thự hay trang trại. Nabokov sinh ra trong một gia đình giàu có, có nhà ở St. Petersbourg lẫn một trang trại có tên là Vyra. đây là trích đoạn trên Wikipedia ( http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Nabokov ) :
He spent his childhood and youth in St. Petersburg and at the country estate Vyra near Siverskaya, south of the city.
2.
... I do feel Russian and I think that my Russian wwks, the
various novels and poems and short stories that I have written
during these years, are a kind of tribute to Russia. And I
might define them as the waves and ripples of the shock caused
by the disappearance of the Russia of my childhood.
bản dịch:
"Tôi vẫn cảm thấy tâm hồn Nga trong mình, và tôi cho rằng các tác phẩm
tiếng Nga của tôi, các tiểu thuyết, bài thơ và truyện ngắn mà tôi đã
sáng tác trong suốt thời kỳ đó, chính là một sự tri ân của tôi đối với
nước Nga. Và tôi có thể định nghĩa chúng như những sóng xung điện và gợn
sóng dòng điện phát sinh từ sự biến nhất của nước Nga trong thời thơ ấu
của tôi."
theo tôi hiểu thì phải dịch thoát as the waves and ripples of the shock thành những hậu chấn sau một cơn động đất. Sau đây là một thí dụ về hậu chấn ghi được trên liên mạng:
http://blogs.discovermagazine.com/badastronomy/2011/08/23/virginia-earthquake-waves-ripple-across-the-us/
3.
... As a matter of fact I am very much concerned with things
Russian and I have just
finished revising a good translation of my novel, The
Gift, which I wrote about thirty years ago. It is
the longest, I think the best, and the most nostalgic of my
Russian novels. It portrays the adventures, literary and
romantic, of a young Russian expatriate in Berlin, in the
twenties;
bản dịch:
"
Lẽ đương nhiên, tôi rất quan tâm tới những vấn đề thuộc về nước Nga
và tôi vừa soát lại xong xuôi một bản dịch rất tốt cuốn tiểu thuyết của tôi,
The Gift, mà tôi đã viết cách đây khoảng ba mươi năm.
Đó là cuốn tiểu thuyết được hoài thai lâu nhất, theo tôi là xuất sắc,
và mang đậm nỗi hoài hương nhất trong các tiểu thuyết viết bằng tiếng Nga của tôi.
Cuốn tiểu thuyết khắc họa các cuộc phiêu lưu, lãng mạn và đầy chất thơ,
của một thanh niên Nga lưu lạc ở Berlin hồi thập niên 1920;"
Theo như cách hành văn Anh ngữ mà tôi hiểu, đây là
những cuộc phiêu lưu trong văn học cũng như những cuộc phiêu lưu tình ái.
4.
"... My private tragedy, which cannot, indeed should not,
be anybody's concern, is that I had to abandon my natural language, my natural idiom, my rich, infinitely rich
and docile Russian tongue, for a second-rate brand of English."
be anybody's concern, is that I had to abandon my natural language, my natural idiom, my rich, infinitely rich
and docile Russian tongue, for a second-rate brand of English."
bản dịch:
"Bi kịch cá nhân của tôi, vốn không thể, thực ra là không nên khiến cho
bất kỳ ai phải bận lòng, chính là tôi đành lòng phải từ bỏ ngôn ngữ mẹ
đẻ, cách diễn đạt bẩm sinh, chất giọng Nga dễ dàng và đẹp, thực sự đẹp
của mình, để đổi lấy một thứ tiếng Anh hạng hai."
Tiếng anh có thành ngữ "mother tongue" nghĩa là tiếng mẹ đẻ, nên khi Nabokov dùng chữ "
Russian tongue" là ông muốn so sánh hai ngôn ngữ Anh và Nga chứ đâu có ám chỉ "chất giọng" naò ở đây?
5.
"... As far as I can recall the first shiver of
inspiration was somehow prompted in a rather mysterious way by
a newspaper story, I think it was in Paris Soir, about
an ape in the Paris Zoo, who after months of coaxing by
scientists produced finally the first drawing ever charcoaled
by an animal, and this sketch, reproduced in the paper,
showed the bars of the poor creature's cage."
bản dịch:
"
.... Theo như tôi còn nhớ được, dòng cảm hứng đầu tiên, chẳng hiểu vì sao, đã
được khơi gợi một cách có phần bí ẩn bởi một câu chuyện đăng trên báo,
có lẽ là trên Paris Soir, kể về một con khỉ không đuôi trong vườn thú
Paris, sau nhiều tháng trời được các nhà khoa học dỗ dành ngon ngọt,
cuối cùng cũng đã cho ra đời bức họa bằng than chì đầu tiên trên thế
giới được vẽ bởi một con vật, và trong bức vẽ này, được đăng lại trên
báo, ta có thể nhìn thấy những thanh chắn trong chuồng của con vật tội
nghiệp đó. "
Theo tôi nghĩ thì ape là dã nhân, còn "the bars of the poor creature's cage"
là những song sắt nhốt con dã nhân đó.
*****
May 10th, 2012
Bạn,
Từ lỗi thứ sáu trở đi, mời bạn xem bản dịch từ trang này:
http://www.lolitavietnam.com/2012/03/toi-chi-thich-at-ra-cac-cau-o-cung_15.html
6. Thật ra thì bài có nhiều lỗi lắm, có từ cái tựa trở đi:
Tôi chỉ thích đặt ra các câu đố cùng những lời giải nhã nhặn,
nghe nó chương chướng thế nào ấy. Nhã nhặn thì có ăn nhập gì với câu đố.
Xem kỹ bài gốc từ trang http://lib.ru/NABOKOW/Inter02.txt thì thấy câu đó
dịch từ câu bôi đậm:
Why did you write Lolita?
It was an interesting thing to do. Why did I write any of
my books, after all? For the sake of the pleasure, for the sake
of the difficulty. I have no social purpose, no moral message;
I've no general ideas to exploit, I just like composing riddles
with elegant solutions.
Trời ạ! Elegant mà là "nhã nhặn"! Elegant ở đây phải hiểu theo nghĩa
thông minh, thông minh tới độ chính xác của toán học. Trong nghề nghiệp
của riêng tôi cũng vậy, hack một chút là có thể viết được đoạn mã cho một
chương trình nào đó, nhưng điều tôi muốn đạt đến là một elegant solution,
tôi muốn hoàn thiện từng dòng mã, hay cách giải của bài toán một cách sang trọng
nhất, toán học nhất, để ai đó dòm code của tôi phải bật lên: ah ha, anh này có
lối viết cùng cách giải rất là elegant.
Thí dụ rõ nhất là vòng lặp for ... next, nhiều khi làm cách đó cũng xong,
nhưng tôi hay suy nghĩ coi mình có thể viết kiểu recursive như trong Lisp
để function nó tự gọi nó cho đến khi điều kiện đã hoàn tất và nó tự bung
ngược lại và unload các lần gọi function trước.
Tóm lại, ông Nabokov nói rằng:
Tôi chỉ thích đặt ra các câu đố cùng những lời giải thông minh.
*****
7. Cái mà tôi ghét nhất trong bài viết thì lại không có trong bài, vì người dịch hay Nhã Nam đã tự kiểm duyệt vì lý do chính trị. Nabokov là một người con lưu vong của nước Nga, từ hồi "Cách Mạng Tháng Mười Nga"
vĩ đại" lận cơ, nên mặc dù quảng cáo rầm rộ "Lolita", nhưng Nhã Nam ráng giấu nhẹm các bày tỏ chính kiến của Nabokov càng nhiều càng tốt. Đoạn văn quan trọng nhất, đoạn đầu tiên của bài phỏng vấn đã được Nhã Nam đục bỏ hoàn toàn! Đoạn đó như sau:
Would you ever go back to Russia?
I will never go back, for the simple reason that all the
Russia I need is always with me: literature, language, and my
own Russian childhood. I will never return. I will never
surrender. And anyway, the grotesque shadow of a police state
will not be dispelled in my lifetime. I don't think they know
my works there-- oh, perhaps a number of readers exist there in
my special secret service, but let us not forget that Russia
has grown tremendously provincial during these forty years,
apart from the fact that people there are told what to read,
what to think. In America I'm happier than in any other
country. It is in America that I found my best readers, minds
that are closest to mine. I feel intellectually at home in
America. It is a second home in the true sense of the word.
Tôi phỏng dịch để bạn cùng hiểu:
Câu hỏi: Ông có bao giờ nghĩ đến việc trở lại nước Nga không?
Trả lời: Tôi sẽ không bao giờ trở lại, đơn giản là vì tất cả những gì thuộc về nước Nga đều luôn hiện hữu bên tôi: văn chương, ngôn ngữ, và tuổi thơ sống ở Nga của tôi. Tôi sẽ không bao giờ trở lại. Tôi
sẽ không bao giờ đầu hàng. Và dù sao, cái bóng đen khổng lồ của một nhà-nước-cảnh-sát-trị sẽ (tiếp tục) lảng vảng trong đầu tôi suốt cả cuộc đời. Tôi không nghĩ là dân chúng Nga họ biết những tác
phẩm của tôi --- ồ mà có lẽ tôi chỉ có vài bạn đọc trong cơ quan tình báo Nga; nhưng chúng ta cũng đừng quên rằng nước Nga đã bỏ dần cách suy nghĩ, ứng xử thành thị (*) suốt bốn mươi năm qua,
ngoài chuyện họ được bảo là phải đọc cái gì, suy nghĩ ra làm sao. Ở Hoa Kỳ tôi sống hạnh phúc hơn bất kỳ ở đâu khác. Chính tại Hoa Kỳ mà tôi tìm thấy lớp đọc giả tuyệt vời nhất, với những khối óc
gần gũi nhất với lối suy nghĩ của tôi. Hoa Kỳ là nơi tôi cảm thấy như ở nhà, nếu xét về mặt trí tuệ. Hoa Kỳ là ngôi nhà thứ hai theo đúng nghĩa của từ ấy.
Bạn thấy đó, Nabokov ca tụng Hoa Kỳ và chê bai Nga Xô như vậy thì
làm sao Nhã Nam cho đăng đoạn đó được? Và đó chính là điểm yếu của
toàn bô cuộc chơi của Nhã Nam và những người liên can, một mặt thì muốn
bán sách chạy, thậm chí sách bị lên án là dâm ô cũng được, miễn là tác phẩm
dòng chính, với các tác phẩm như Lolita và Hạt Cơ Bản, nhưng mặt khác thì
phải "đi dây" để tránh bị nhà-nước-cảnh-sát-trị quy chụp cho cái mũ
"phản động" qua việc giới thiệu những nhà văn lưu vong chế độ cộng sản
hà khắc như Vladimir Nabokov và Milan Kundera.
Sống dưới cái "grotesque shadow of a police state" vậy thì sống làm gì,
đó cũng là lý do mà, như Vladimir Nabokov, tôi đã chọn Hoa Kỳ làm quê hương thứ hai.
*****
(tiếp theo và hết)
Thứ sáu, 11 tháng 5, 2012
Bạn,
Như bạn thấy, tôi cũng không có nhiều thì giờ rảnh để lên liên mạng sục sạo, bới lông tìm vết, v.v. Mỗi ngày tôi chỉ có một tiếng rưỡi sáng trước khi đi làm để thăm thú cái blog của mình, vậy thôi. Cuối tuần thì tôi và bà xã thường hay dắt các con đi chơi Disneyland, vì năm nay chúng tôi mua vé năm, tuy mắc lúc đầu nhưng nếu một tháng đi hai lần thì từ huề vốn tới có lời. Nên cuối tuần tôi cũng không rảnh để lên blog. Nhưng được cái nhờ qua vụ "dịch loạn" này mà tôi đọc được một lèo hết quyển "The Map and the Territory" bản dịch qua Anh ngữ, mà tôi có nhắc đến trong post trước:
http://hoctroviet.blogspot.com/2012/05/toi-oc-ban-o-va-vung-at-bang-ban-dich.html
tôi thấy bản dịch rất trơn tru và xuất sắc. Tôi nghiệm thấy nhà văn Michel Houellebecq biết rất rõ đời sống của một nghệ sĩ đích thực qua sự miêu tả tư tưởng nội tâm của họa sĩ Jed Martin. Anh này rất có tài, làm việc gì cũng rất kỹ, rất lâu, một quãng sự nghiệp của anh ta dài 10, 15 năm là chuyện thường. Lúc khi anh ta trưng bày thành quả của anh ta, cũng là lúc anh ta chán rồi đó, và vứt cọ, vứt máy ảnh, không vẽ hay chụp nữa, vì đề tài đã cạn kiệt. Tiền nong đối với anh không có nghĩa gì cả, cái máy nước nóng heater cứ kêu leng keng mà nhà triệu phú của chúng ta cũng không nghĩ đến chuyện thay cái mới. cũng có những đoạn buồn như đoạn bố anh ta qua Thụy Sĩ để nhà thương kết liễu cuộc đời vô nghĩa của ông. Tôi thích Phần 1 và Phần 2, còn lúc Michel Houellebecq trong sách bị giết theo kiểu vẽ của Jason Pollack thì tôi không thích lắm, vì chuyển đột ngột quá. Nói chung là sách rất đáng được xem, nếu được dịch kỹ càng, không bị dịch ẩu. Tôi đọc cái đoạn Jed bỏ các hình mình vô hard drive mà cười quá trời, rõ ràng là anh đã chụp hơn 11 ngàn tấm hình. Bạn đọc đoạn này:
"His six years of work had produced more than eleven thousands photos. Stored in TIFF format, with a lowest resolution JPEG, they were easily held on a Western Digital 640 GB hard disk, which weighted a little under seven onces."
rồi qua đây để đọc lời bình
http://tienve.org/home/activities/viewThaoLuan.do?action=viewArtwork&artworkId=14367
thì thấy ngay tai hại của việc dịch ẩu.
Gì chứ thương hiệu Western Digital, và là external hard drive thì tôi rành lắm, tôi có ba "cục" ở nhà, hổng lẽ chụp hình làm chứng. Cái đầu tiên tôi mua cách đây 5, 6 năm gì đó, chạy rất bền, nhưng tôi cho nó về hưu rồi vì dung lượng ít quá. Cái thứ hai tôi mua cách đây 2 năm, 1 terabyte, chứa hình và mp3s mệt nghỉ nhưng cũng chỉ tốn 600GB, còn dư nhiều chỗ lắm. Rồi cách đây 2 tuần tôi mua một cục 3TB giá 200$, cục này hay ở chỗ nó nối vô cái hệ thống wireless trong nhà mà tôi đang dùng để chơi internet qua iPad và các máy laptop. Tôi gắn một cục Sony Media Player mua rẻ hồi Noel 50 tì, rồi gắn vô TV, thế là tôi có thể xem những hình ảnh, videos từ cái cục WD 3TB gắn USB vô computer chính từ phòng khác.
Nãy giờ nói lảm nhảm mà không kể tiếp các lỗi dịch, mong bạn đọc thứ lỗi. Lỗi dịch lớn thì tôi thấy còn sót một cái, còn mấy lỗi nho nhỏ cũng kha khá mà tôi không có nhiều thì giờ để viết xuống hết. Lỗi lớn tiếp theo thì nằm ở đây:
There is John Shade in Pale
Fire, the poet. He does borrow some of my own opinions.
There is one passage in his poem, which is part of the book,
where he says something I think I can endorse. He says-- let me
quote it, if I can remember; yes, I think I can do it: "I
loathe such things as jazz, the white-hosed moron torturing a
black bull, rayed with red, abstractist bric-a-brac,
primitivist folk masks, progressive schools, music in
supermarkets, swimming pools, brutes, bores, class-conscious
philistines, Freud, Marx, fake thinkers, puffed-up poets,
frauds and sharks." That's how it goes.
Tôi nghĩ the white-hosed moron torturing a black bull, rayed with red, là mô tả một tên đấu bò mộng bên Tây Ban Nha, đang "xử" con bò đó, và con bò này thì nhìn tên này với cặp mắt long sòng sọc. "I see red" là thành ngữ ám chỉ "Tôi đang tức giận", còn rayed with red chắc là giận lắm, vì ray là tia quét, rất sắc nhọn, như trong X-ray vậy đó. Thế mà khúc đó thì được dịch là:
gã ngốc tra tấn một con bò đen kẻ sọc đỏthì thật là kỳ cục, vô nghĩa. Bò đen kẻ sọc đỏ là con khỉ khô gì, từ trước đến nay tôi chỉ thấy có mỗi con ngựa vằn kẻ sọc đen thôi chứ làm gì có bò kẻ sọc đỏ????
còn mấy lỗi nhỏ mà cũng sai thì nhiều lắm để tôi lựa ra một câu đã dẫn trước:
It is the longest, I think the best, and the most nostalgic of my Russian novels. It portrays the adventures, literary and romantic, of a young Russian expatriate in Berlin, in the twenties;
Longest đây phải dịch là trường thiên tiểu thuyết, là tiểu thuyết dày cộp, chứ đâu phải "là cuốn tiểu thuyết được hoài thai lâu nhất" như bản dịch, vì tôi có thấy chữ conceivable ở chỗ nào trong bản gốc đâu?
Rồi đoạn này cũng vậy:
In your books there is an almost extravagant concern
with masks and disguises: almost as if you were trying to hide
yourself behind something, as if you'd lost yourself.
Oh, no. I think I'm always there; there's no difficulty
about that. Of course there is a certain type of critic who
when reviewing a work of fiction keeps dotting all the i's with
the author's head. Recently one anonymous clown, writing on
Pale Fire in a New York book review, mistook all the
declarations of my invented commentator in the book for my own.
It is also true that some of my more responsible characters are
given some of my own ideas. There is John Shade in Pale
Fire, the poet. He does borrow some of my own opinions.
There is one passage in his poem, which is part of the book,
where he says something I think I can endorse.
dịch:
Trong các tác phẩm của mình, ông luôn dành sự quan tâm có phần hơi thái quá cho mặt nạ và giả trang: gần như thể ông đang cố gắng che giấu bản thân sau một thứ gì đó, như thể ông đã đánh mất chính mình.
Ồ, không phải thế. Tôi nghĩ mình luôn ở đó; chẳng có gì khó khăn
trong vấn đề đó hết. Tất nhiên, có một kiểu nhà phê bình cứ nghiên cứu
đến tác phẩm hư cấu nào là lại nhất quyết gán tư duy của tác giả vào
nhân vật ngôi thứ nhất. Gần đây, khi viết về Pale Fire trên mục điểm sách
ở một tờ báo New York, một gã nhà quê vô danh tiểu tốt đã tưởng nhầm tất cả
những tuyên bố mà nhân vật dẫn truyện tưởng tượng trong tác phẩm của tôi
phát biểu chính là ý kiến của tôi. Thật ra mà nói, tôi quả thực có truyền tải
một phần tư tưởng của mình vào một số nhân vật có trách nhiệm cao hơn.
Đó chính là John Shade trong Pale Fire, thi sĩ. Anh ta mang một số ý kiến của tôi.
Ở một đoạn thơ do anh ta sáng tác, được ghi lại trong cuốn sách,
anh ta đã nói một điều mà có lẽ tôi có thể tán thành
Người dịch mắc phải lỗi là đã dịch word-for-word cả đoạn, làm người đọc chả hiểu cái củ khoai củ từ gì cả, trong khi lối hành văn là thì lại là lối văn hằng ngày.
Khi người phỏng vấn hỏi rằng Nabokov dường như luôn luôn núp sau một cái gì đó, dường như ông tự làm ông biến mất (tôi cũng dịch thoáng vì to lose oneself thì tôi hiểu lắm mà chưa tìm được chữ tương đương - có lẽ là chìm đắm trong tư tưởng của chính mình), như trong bản nhạc này:
You better lose yourself in the music, the moment
You own it, you better never let it go
You only get one shot, do not miss your chance to blow
This opportunity comes once in a lifetime yo
(Eminem - Lose yourself)
Trong khi "như thể ông đã đánh mất chính mình." dịch cũng công nhận là chính xác, thì khi ông ta trả lời Oh no I'm always there, ta phải dịch là tôi luôn luôn chường mặt ra đấy chứ, luôn hiện hữu đấy chứ, để đối chọi với chữ núp. Dịch "Tôi nghĩ mình luôn ở đó", là dịch kiểu word for word: "I think I'm always there". Ở đó là ở đâu???? One anonymous clown cũng bị dịch sai nghĩa, khi ta nói như vậy nghĩa là ta muốn khinh khi người đó, mang nó xuống hàng clown, tên hề, không đáng nêu tên thật - chứ không phải là một gã nhà quê vô danh tiểu tốt.
"It is also true that some of my more responsible characters are
given some of my own ideas"
thì ta phải dịch là: cũng đúng là đối với một vài nhân vật chính, thì tôi có lồng tư tưởng của tôi vào. Trong khi bản dịch thì phần đầu dịch rất hay:
Thật ra mà nói, tôi quả thực có truyền tải một phần tư tưởng của mình vào một số nhân vật có trách nhiệm cao hơn.
còn nửa sau thì lủng củng: trách nhiệm cao hơn là trách nhiệm gì?
Thôi, một tiếng rưỡi viết blog của tôi đã sắp hết, chỉ còn 5 phút phù du để đăng và sửa lỗi chính tả. Tất nhiên là bài viết này cũng sẽ có nhiều sai sót. Nhưng đây là bài viết blog, không nhằm mục đích kiếm tiền, tôi được quyền lơi là một tí, thí dụ như viết 1 lần thôi, không viết nhiều drafts. Tôi hy vọng người dịch ẩn danh của bài "Tôi chỉ thích đặt ra các câu đố cùng những lời giải nhã nhặn" có dịp đọc bài viết này, rồi cố gắng viết kỹ hơn lần tới, cũng như không đăng thì thôi, đăng thì đăng hết, đừng tự đục bỏ chỗ ông Nabokov những năm 60 thề quyết không đầu hàng nhà nước cảnh sát trị Liên Bang Sô Viết. Dù sao Liên Bang Sô Viết cũng đổ từ 20 năm nay rồi phải không, còn gì nữa đâu mà phải sợ??? Hay là sợ sẽ tới lượt mình? Mong vậy lắm thay, vì chính các con dân sống trong lòng chế độ cũng đã phải lên tiếng nước Việt mình đã bị F.cked Up từ bao lâu nay rồi thôi?Thân ái chào bạn,
Hoctro
5/11/2012
*****
Tái bút:
5/18/12
Tôi ngẫm đi ngẫm lại thì câu này:
the white-hosed moron torturing a
black bull, rayed with red,
có thể còn có một nghĩa khác, mà "rayed with red" có nghĩa là những lằn roi ứa máu (đỏ) trên người con bò mộng. Thế nào chăng nữa, không thể dịch là :"một con bò đen kẻ sọc đỏ" vì "kẻ" là một hành động cẩn thận, như kẻ tên bảng hiệu, kẻ dòng nhạc, v.v.
*****
Phụ lục 1: Bài gốc Nabokov's interview. (02) BBC Television [1962]
Burstall came for a BBC television interview to Zermatt where I
happened to be collecting that summer. The lepidoptera lived up
to the occasion, so did the weather. My visitors and their crew
had never paid much attention to those insects and I was
touched and flattered by the childish wonderment with which
they viewed the crowds of butterflies imbibing moisture on
brookside mud at various spots of the mountain trail. Pictures
were taken of the swarms that arose at my passage, and other
hours of the day were devoted to the reproduction of the
interview proper. It eventually appeared on the
Bookstand program and was published in The
Listener (November 22, 1962). I have mislaid the cards on
which I had written my answers. I suspect that the published
text was taken straight from the tape for it teems with
inaccuracies. These I have tried to weed out ten years later
but was forced to strike out a few sentences here and there
when memory refused to restore the sense flawed by defective or
improperly mended speech.
The poem I quote (with metrical accents added) will be
found translated into English in Chapter Two of The Gift,
G. P. Putnam's Sons, New York, 1963.
Would you ever go back to Russia?
I will never go back, for the simple reason that all the
Russia I need is always with me: literature, language, and my
own Russian childhood. I will never return. I will never
surrender. And anyway, the grotesque shadow of a police state
will not be dispelled in my lifetime. I don't think they know
my works there-- oh, perhaps a number of readers exist there in
my special secret service, but let us not forget that Russia
has grown tremendously provincial during these forty years,
apart from the fact that people there are told what to read,
what to think. In America I'm happier than in any other
country. It is in America that I found my best readers, minds
that are closest to mine. I feel intellectually at home in
America. It is a second home in the true sense of the word.
You're a professional lepidopterist?
Yes, I'm interested in the classification, variation,
evolution, structure, distribution, habits, of lepidoptera:
this sounds very grand, but actually I'm an expert in only a
very small group of butterflies. I have contributed several
works on butterflies to the various scientific journals-- but I
want to repeat that my interest in butterflies is exclusively
scientific.
Is there any connection with your writing?
There is in a general way, because I think that in a work
of art there is a kind of merging between the two things,
between the precision of poetry and the excitement of pure
science.
In your new novel, Pale Fire, one of the
characters says that reality is neither the subject nor the
object of real art, which creates its own reality. What is that
reality?
Reality is a very subjective affair. I can only define it
as a kind of gradual accumulation of information; and as
specialization. If we take a lily, for instance, or any other
kind of natural object, a lily is more real to a naturalist
than it is to an ordinary person. But it is still more real to
a botanist. And yet another stage of reality is reached with
that botanist who is a specialist in lilies. You can get nearer
and nearer, so to speak, to reality; but you never get near
enough because reality is an infinite succession of steps,
levels of perception, false bottoms, and hence unquenchable,
unattainable. You can know more and more about one thing but
you can never know everything about one thing: it's hopeless.
So that we live surrounded by more or less ghostly objects--
that machine, there, for instance. It's a complete ghost to
me-- 1 don't understand a thing about it and, well, it's a
mystery to me, as much of a mystery as it would be to Lord
Byron.
You say that reality is an intensely subjective matter,
but in your books it seems to me that y ou seem to take an
almost perverse delight in literary deception.
The fake move in a chess problem, the illusion of a
solution or the conjuror's magic: I used to be a little
conjuror when I was a boy. I loved doing simple tricks--
turning water into wine, that kind of thing; but I think I'm in
good company because all art is deception and so is nature; all
is deception in that good cheat, from the insect that mimics a
leaf to the popular enticements of procreation. Do you know how
poetry started? I always think that it started when a cave boy
came running back to the cave, through the tall grass, shouting
as he ran, "Wolf, wolf," and there was no wolf. His baboon-like
parents, great sticklers for the truth, gave him a hiding, no
doubt, but poetry had been born-- the tall story had been born
in the tall grass.
You talk about games of deception, like chess and
conjuring. Are you, in fact, fond of them yourself?
I am fond of chess but deception in chess, as in art, is
only part of the game; it's part of the combination, part of
the delightful possibilities, illusions, vistas of thought,
which can be false vistas, perhaps. I think a good combination
should always contain a certain element of deception.
You spoke about conjuring in Russia, as a child, and
one remembers that some of the most intense passages in a
number of your books are concerned with the memories of your
lost childhood. What is the importance of memory to you?
Memory is, really, in itself, a tool, one of the many
tools that an artist uses; and some recollections, perhaps
intellectual rather than emotional, are very brittle and
sometimes apt to lose the flavor of reality when they are
immersed by the novelist in his book, when they are given away
to characters.
Do you mean that you lose the sense of a memory once
you have written it down?
Sometimes, but that only refers to a certain type of
intellectual memory. But, for instance-- oh, I don't know, the
freshness of the flowers being arranged by the undergardener in
the cool drawing-room of our country house, as I was running
downstairs with my butterfly net on a summer day half a century
ago: that kind of thing is absolutely permanent, immortal, it
can never change, no matter how many times I farm it out to my
characters, it is always there with me; there's the red sand,
the white garden bench, the black fir trees, everything, a
permanent possession. I think it is all a matter of love: the
more you love a memory, the stronger and stranger it is. I
think it's natural that I have a more passionate affection for
my old memories, the memories of my childhood, than I have for
later ones, so that Cambridge in England or Cambridge in New
England is less vivid in my mind and in my self than some kind
of nook in the park on our country estate in Russia.
Do you think that such an intense power of memory as
yours has inhibited your desire to invent in your books?
No, I don't think so.
The same sort of incident turns up again and again,
sometimes in slightly different forms. That depends on my
characters.
Do you still feel Russian, in spite of so many years in
America?
I do feel Russian and I think that my Russian wwks, the
various novels and poems and short stories that I have written
during these years, are a kind of tribute to Russia. And I
might define them as the waves and ripples of the shock caused
by the disappearance of the Russia of my childhood. And
recently I have paid tribute to her in an English work on
Pushkin.
Why are you so passionately concerned with Pushkin?
It started with a translation, a literal translation. T
thought it was very difficult and the more difficult it was,
the more exciting it seemed. So it's not so much caring about
Pushkin-- 1 love him dearly of course, he is the greatest
Russian poet, there is no doubt about that-- but it was again
the combination of the excitement of finding the right way of
doing things and a certain approach to reality, to the reality
of Pushkin, through my own translations. As a matter of fact I
am very much concerned with things Russian and I have just
finished revising a good translation of my novel, The
Gift, which I wrote about thirty years ago. It is
the longest, I think the best, and the most nostalgic of my
Russian novels. It portrays the adventures, literary and
romantic, of a young Russian expatriate in Berlin, in the
twenties; but he's not myself. I am very careful to keep my
characters beyond the limits of my own identity. Only the
background of the novel can be said to contain some
biographical touches. And there is another thing about it that
pleases me: probably my favorite Russian poem is one that I
happened to give to my main character in that novel.
Written by yourself?
Which I wrote myself, of course; and now I'm wondering
whether I might be able to recite it in Russian. Let me explain
it: there are two persons involved, a boy and a girl, standing
on a bridge above the reflected sunset, and there are swallows
skimming by, and the boy turns to the girl and says to her,
"Tell me, will you always remember that swallow?-- not
any kind of swallow, not those swallows, there, but that
particular swallow that skimmed by?" And she says, "Of course I
will," and they both burst into tears.
Odnazhdy my pod-vecher oba
Stoyali na starom mostu.
Skazhi mne, sprosil ya, do groba
Zapomnish' von lastochku tu?
I ty otvechala: eshchyo by!
I kak my zaplakali oba,
Kak vskriknula zhizn' na letu!
Do zavtra, naveki, do groba,
Odnazhdy na starom mostu . . .
What language do you think in?
I don't think in any language. I think in images. I don't
believe that people think in languages. They don't move their
lips when they think. It is only a certain type of illiterate
person who moves his lips as he reads or ruminates. No, I think
in images, and now and then a Russian phrase or an English
phrase will form with the foam of the brainwave, but that's
about all.
You started writing in Russian and then you switched to
English, didn't you?
Yes, that was a very difficult kind of switch. My private
tragedy, which cannot, indeed should not, be anybody's concern,
is that I had to abandon my natural language, my natural idiom,
my rich, infinitely rich and docile Russian tongue, for a
second-rate brand of English.
You have written a shelf of books in English as well as
your books in Russian. And of them only Lolita is well
known. Does it annoy you to be the Lolita man?
No, I wouldn't say that, because Lolita is a
special favorite of mine. It was my most difficult book-- the
book that treated of a theme which was so distant, so remote,
from my own emotional life that it gave me a special pleasure
to use my combinational talent to make it real.
Were you surprised at the wild success when it came?
I was surprised that the book was published at all.
Did you, in fact, have any doubts about whether
Lolita ought to be printed, considering its subject matter?
No; after all, when you write a book you generally
envisage its publication, in some far future. But I was pleased
that the book was published.
What was the genesis of Lolita?
She was born a long time ago, it must have been in 1939,
in Paris; the first little throb of Lolita went through
me in Paris in '39, or perhaps early in '40, at a time when I
was laid up with a fierce attack of intercostal neuralgia which
is a very painful complaint-- rather like the fabulous stitch
in Adam's side. As far as I can recall the first shiver of
inspiration was somehow prompted in a rather mysterious way by
a newspaper story, I think it was in Paris Soir, about
an ape in the Paris Zoo, who after months of coaxing by
scientists produced finally the first drawing ever charcoaled
by an animal, and this sketch, reproduced in the paper,
showed the bars of the poor creature's cage.
Did Humbert Humbert, the middle-aged seducer, have any
original?
No. He's a man I devised, a man with an obsession, and I
think many of my characters have sudden obsessions, different
kinds of obsessions; but he never existed. He did exist after I
had written the book. While I was writing the book, here and
there in a newspaper I would read all sorts of accounts about
elderly gentlemen who pursued little girls: a kind of
interesting coincidence but that's about all.
Did Lolita herself have an original?
No, Lolita didn't have any original. She was born in my
own mind. She never existed. As a matter of fact, I don't know
little girls very well. When I consider this subject, I don't
think I know a single little girl. I've met them socially now
and then, but Lolita is a figment of my imagination.
Why did you write Lolita?
It was an interesting thing to do. Why did I write any of
my books, after all? For the sake of the pleasure, for the sake
of the difficulty. I have no social purpose, no moral message;
I've no general ideas to exploit, I just like composing riddles
with elegant solutions.
How do you write? What are your methods?
I find now that index cards are really the best kind of
paper that I can use for the purpose. I don't write
consecutively from the beginning to the next chapter and so on
to the end. I just fill in the gaps of the picture, of this
jigsaw puzzle which is quite clear in my mind, picking out a
piece here and a piece there and filling out part of the sky
and part of the landscape and part of the-- 1 don't know, the
carousing hunters.
Another aspect of your not entirely usual consciousness
is the extraordinary importance you attach to color.
Color. I think I was born a painter-- really!-- and up to
my fourteenth year, perhaps, I used to spend most of the day
drawing and painting and I was supposed to become a painter in
due time. But I don't think I had any real talent there.
However, the sense of color, the love of color, I've had all my
life: and also I have this rather freakish gift of seeing
letters in color. It's called color hearing. Perhaps one in a
thousand has that. But I'm told by psychologists that most
children have it, that later they lose that aptitude when they
are told by stupid parents that it's all nonsense, an A isn't
black, a B isn't brown-- now don't be absurd.
What colors are your own initials, VN?
V is a kind of pale, transparent pink: I think it's
called, technically, quartz pink: this is one of the closest
colors that I can connect with the V. And the N, on the other
hand, is a greyish-yellowish oatmeal color. But a funny thing
happens: my wife has this gift of seeing letters in color, too,
but her colors are completely different. There are, perhaps,
two or three letters where we coincide, but otherwise the
colors are quite different. It turned out, we discovered one
day, that my son, who was a little boy at the time-- 1 think he
was ten or eleven-- sees letters in colors, too. Quite
naturally he would say, "Oh, this isn't that color, this is
this color," and so on. Then we asked him to list his colors
and we discovered that in one case, one letter which he sees as
purple, or perhaps mauve, is pink to me and blue to my wife.
This is the letter M. So the combination of pink and blue makes
lilac in his case. Which is as if genes were painting in
aquarelle.
Whom do you write for? What audience?
I don't think that an artist should bother about his
audience. His best audience is the person he sees in his
shaving mirror every morning. I think that the audience an
artist imagines, when he imagines that kind of a thing, is a
room filled with people wearing his own mask.
In your books there is an almost extravagant concern
with masks and disguises: almost as if you were trying to hide
yourself behind something, as if you'd lost yourself.
Oh, no. I think I'm always there; there's no difficulty
about that. Of course there is a certain type of critic who
when reviewing a work of fiction keeps dotting all the i's with
the author's head. Recently one anonymous clown, writing on
Pale Fire in a New York book review, mistook all the
declarations of my invented commentator in the book for my own.
It is also true that some of my more responsible characters are
given some of my own ideas. There is John Shade in Pale
Fire, the poet. He does borrow some of my own opinions.
There is one passage in his poem, which is part of the book,
where he says something I think I can endorse. He says-- let me
quote it, if I can remember; yes, I think I can do it: "I
loathe such things as jazz, the white-hosed moron torturing a
black bull, rayed with red, abstractist bric-a-brac,
primitivist folk masks, progressive schools, music in
supermarkets, swimming pools, brutes, bores, class-conscious
philistines, Freud, Marx, fake thinkers, puffed-up poets,
frauds and sharks." That's how it goes.
It is obvious that neither John Shade nor his creator
are very clubbable men.
I don't belong to any club or group. I don't fish, cook,
dance, endorse books, sign books, co-sign declarations, eat
oysters, get drunk, go to church, go to analysts, or take part
in demonstrations.
It sometimes seems to me that in your novels-- in
Laughter in the Dark for instance-- there is a strain of
perversity amounting to cruelty.
I don't know. Maybe. Some of my characters are, no doubt,
pretty beastly, but I really don't care, they are outside my
inner self like the mournful monsters of a cathedral faзade--
demons placed there merely to show that they have been booted
out. Actually, I'm a mild old gentleman who loathes cruelty.
****Phụ đề 2 & 3: Bài dịch trên eVan, với phụ đề là bài do anh Cao Việt Dũng lược dịch Bài dịch trên
http://evan.vnexpress.net/Bài dịch chính của Nhã Văn:
http://www.lolitavietnam.com/2012/03/toi-chi-thich-at-ra-cac-cau-o-cung_15.html
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét