Sau khi được "mật báo" về khả năng chế tạo hàng dỏm của một vài dịch giả (chứ hổng phải dịch thiệt) trong nước qua một số tác phẩm tầm cỡ quốc tế, tôi bèn nảy ra một sáng kiến là mua bản tiếng Anh của quyển sách để coi cho biết và coi thử dịch giả bản Anh ngữ có vi phạm những lỗi lầm word-for-word như bản tiếng Việt hay không.
Tôi đã mua quyển "The Map and the Territory" của nhà văn Michel Houellebecq, bản dịch qua tiếng Anh từ tiếng Pháp. Sau khi đọc trang đầu tiên thì thấy cũng rất OK, hiểu đoạn văn một cách dễ dàng.
Sau đó tôi lần mò qua trang Tiền Vệ, thì ôi thôi cũng một trang đầu đó thôi mà ông/bà Hà Thúc Lang (tôi tạm gọi là ông để dễ trao đổi) chỉ ra quá xá quà xa lỗi của bản tiếng Việt. Tôi thì ở hải ngoại nên không có mua được bản tiếng Việt, nhưng có thế mạnh khác là có thể mua được bản dịch anh ngữ rồi đối chiếu. Thôi thì vậy đi, post này sẽ dùng để từ từ đối chiếu và kiểm chứng các bài viết của ông Hà Thúc Lang.
http://tienve.org/home/activities/viewThaoLuan.do?action=viewArtwork&artworkId=14457
Mà tôi có mòi tin nhiều vào ông Hà Thúc Lang hơn, vì qua cách trình bày của ông, tôi ngờ rằng ông thuộc thế hệ cha chú, sống ngay tại Pháp và có thể ở Paris nữa cũng nên, thế nên ông mới có thể vạch ngay ra được sở cảnh sát, bến Arsenal, Thư Viện Lớn (hihi) là gì gì. Một thí dụ tương tự theo thiển ý, khi nói tới "phòng nhì" thì đó là mật ngữ chỉ trụ sở tình báo/mật thám Pháp ở Việt Nam khi xưa, chứ không phải là phòng ngủ của bà vợ bé, hi hi ...
Đây là bản "xin lỗi" của tác giả Cao Việt Dũng, tôi thấy xin lỗi gì mà "oải" quá, không thực lòng.
Nhị Linh: Cảm ơn và xin lỗi
Đọc đoạn cuối,
Nói rộng hơn, tôi tham gia xuất bản và dịch thuật ở Việt Nam vào cuối một giai đoạn và ở đoạn mở đầu một thời kỳ khác. Chính vì biết được những giai đoạn khác từng như thế nào mà tôi, cùng nhiều người nữa, đang nỗ lực rất lớn, để thay đổi, mặc dù biết rằng công việc ấy không hề dễ dàng.
thấy toàn vẻ "đổ thừa" cho giai đoạn, cũng như dùng những lời dao to búa lớn quá đi. Y như mình mang trọng trách to lớn là dịch những tác phẩm quốc tế đó nha, chứ không phải thứ vừa đâu. Thật không khiêm tốn tí nào.
Mình dịch sách để bán lấy tiền, phải có trách nhiệm chứ, ai lại dịch cẩu thả đến như vậy. Tôi có thiển ý nếu mình không chắc, thì mình đọc thêm bản tiếng Anh coi người ta dịch ra sao, lắm khi sửa được nhiều lỗi ra phết. Dịch giả Gavin Bowd là một giáo sư giảng dạy tiếng Pháp ở University of St Andrew bên Anh, nên bản dịch "chắc cú" là chuyện đương nhiên rồi.
http://www.st-andrews.ac.uk/modlangs/People/French/Bowd/
***
Sau đây là đối chiếu với bản Anh ngữ những điểm dịch sai mà ông Hà Thúc Lang đã chỉ ra:
1.
Nguyên tác: «Jeff Koons venait de se lever de son siège»
Anh ngữ: "Jeff Koons had just got up from his chair"
(Hoctro) Bình luận: đúng là Jeff Koons chỉ đứng dậy, chả thấy bật dậy ở chỗ nào cả.
2.
Nguyên tác: «son visage était rougeaud, morose»
Anh ngữ: "his face was flushed, morose"
Bình luận: cái này thì tôi cũng không rành là flushed là đỏ sậm hay đỏ vừa, nên cũng đọc thoáng qua. Nhưng nếu tôi là người dịch thì phải đi tìm cho kỹ.
3.
Nguyên tác: «une corbeille de fruits confits»
Anh ngữ: "a basket of candied fruits"
Bình luận: theo như Wikipedia thì đúng là "mứt trái cây": http://en.wikipedia.org/wiki/Candied_fruit
4.
Nguyên tác: «un enchevêtrement babylonien de polygones gigantesques»
Anh ngữ: "Behind them, a bay window opened onto a landscape of tall buildings that formed a Babylonian tangle of gigantic polygons that stretched across the horizon."
Tạm dịch: Đằng sau họ, một cửa sổ chính mở toang vào một cảnh trí đầy nhà cao ốc dài suốt đường chân trời, chúng tạo nên một khối những hình đa giác khổng lồ như kiểu Babylon hỗn tạp (thời xưa)
Bình luận: nhiều hình đa giác (nhiều góc) mới là chính xác. Đa diện là khi nói về một vật thể như hạt kim cương chẳng hạn, có nhiều diện (mặt) Đoạn này đang tả về các tòa cao ốc lổn nhổn ở chân trời tạo thành các hình đa giác chứ không phải tả một vật thể.
Cả câu này rất phức tạp nếu dịch sang tiếng Việt, nhờ trời tôi không phải làm nghề dịch thuật! Tôi dịch thoát thôi mà cũng đổ mồ hôi hột dù chỉ một câu! Nhưng không vì thế mà tôi dịch ẩu nếu phải làm nghề dịch.
5.
Nguyên tác: «la décoration de la chambre était en réalité inspirée par une photographie publicitaire, tirée d'une publication de luxe allemande, de l'hôtel Emirates d'Abu Dhabi»
Anh ngữ: "the decoration of the room was, in reality, inspired by an advertisement photograph, taken from a luxury publication, of the Emirates Palace Hotel in Abu Dhabi."
Bình luận: câu Anh ngữ theo rất sát câu Pháp ngữ, vì dù gì họ cũng là chị em ruột, còn dịch sang tiếng Việt mình thì phải dịch khác đi chứ cứ dùng dấu phẩy hoài chịu sao nổi.
6.
Bình luận: brush thì chắc chắn là cọ vẽ rồi, ai lại dùng bàn chải để vẽ? Trán Koons có vẻ hơi sáng, chứ không có hơi sáng lên. Người trong tranh chứ có phải ma đâu mà lúc thì sáng lúc thì tối.
Nguyên tác: «Le front de Jeff Koons était légèrement luisant; Jed l'estompa à la brosse»
Anh ngữ: "Koons's forehead was slightly shiny. Jed shaded it with his brush and step back three paces."
7.
Nguyên tác: «on pouvait le faire brutal, cynique»
Anh ngữ: "Hirst was basically easy to capture: you could make him brutal, cynical in an "I shit on you from the top of my pile of cash."
8.
Nguyên tác: «il y avait enfin dans son visage quelque chose de sanguin et de lourd, typiquement anglais, qui le rapprochait d'un fan de base d'Arsenal»
Anh ngữ: "finally, there was in his face something ruddy and heavy, typically English, which made him look like a rank-and-file Arsenal supporter."
Nguyên tác: «En somme il y avait différents aspects, mais que l'on pouvait combiner dans le portrait cohérent , représentable, d'un artiste britannique typique de sa génération»
Anh ngữ: "In short, there were various aspects to him, but all of them could be combined into a coherent, representative portrait of a British artist typical of his generation."
Representative có nghĩa là đại diện, tượng trưng chứ làm gì có nghĩa là "khả dĩ tái hiện"? Chữ "coherent" ông/bà Hà Thúc Lang dịch rất hay là "hài hòa", còn "thuần nhất" chả có nghĩa gì cả.
10.
Nguyên tác: «Alors que Koons semblait porter en lui quelque chose de double, comme une contradiction insurmontable entre la rouerie ordinaire du technico-commercial et l'exaltation de l'ascète»
Anh ngữ: "Koons, on the other hand, seemed to have a duality, an insurmountable contradiction between the basic cunning of the technical sales rep and the exaltation of the ascetic.
Bình luận: the technical sales representative có nghĩa là anh chàng chào hàng cho khách hàng của các hãng lớn. Thí dụ hãng tôi cần mua ốc hay bù lon số lượng nhiều thì phải đi tìm anh tech sales rep của hãng Hilti chẳng hạn. Đây là một thí dụ các việc anh tech phải làm https://dow.taleo.net/careersection/10020/jobdetail.ftl?job=380117
11.
Nguyên tác: «Cela faisait déjà trois semaines que Jed retouchait l'expression de Koons se levant de son siège»
Anh ngữ: "It was already three weeks now that Jed has been retouching Koon's expression as he stood up from his chair, throwing out his arms as if he were trying to convince Hirst of something."
Bình luận: Câu này làm tôi nhớ đến cái hình khi xưa "đồng chí" lãnh tụ Lê Nin dang một cánh tay ra, cánh tay kia nắm vạt áo, rất oai phong trong các biểu ngữ mỗi khi nhà nước Việt Nam kỷ niệm ngày "Cách Mạng Tháng Mười Nga Vĩ Đại!!!!"
12.
Nguyên tác: «ils se contentaient de se placer devant vous et de déclencher le moteur de leur appareil pour prendre des centaines de clichés au petit bonheur»
Anh ngữ: "In fact, for a long time photographers had exasperated Jed, especially the great photographers, with their claim to reveal in their snapshots the truth of their models. They didn't reveal anything at all, just placed themselves in front of you and switched on the motor of their camera to take hundreds of random snapshots while chuckling, and later chose the least bad of the lot;"
Tạm dịch: "Thật vậy, đã từ lâu mấy anh nhiếp ảnh gia làm Jed rất bực tức, nhất là những "nhiếp ảnh gia lớn", khi họ tuyên bố là họ có thể hé mở bộ mặt thật của các người mẫu qua các bức ảnh họ chụp. Họ chẳng hé mở gì sất cả, họ chỉ đứng trước mặt bạn, bật công tắc của cái mô tơ trong máy chụp ảnh, rồi chụp hàng trăm tấm một cách rất ngẫu nhiên, gật gật gù gù, rồi sau đó chọn tấm ít tệ nhất trong cả đám hình;"
Bình luận: Michel Houellebecq mô tả cái sự giản đơn của các người được mệnh danh là nhiếp ảnh gia lớn (so-called: bản dịch in nghiêng để nhấn mạnh điểm này, họ không tự cho là họ đại tài, mà là người khác gán cho họ cái nhãn này) bằng cách mô tả sự sáng tạo của họ qua các thao tác rất máy móc: đặt họ kế bạn, ấn nút chụp, rồi chọn mấy tấm coi được nhất.
Cứ đọc theo câu này «họ chỉ làm mỗi một việc là đứng ra trước mặt bạn và nhấn nút kích hoạt động cơ chiếc máy của họ để chụp lấy hàng trăm bức ảnh trong niềm sung sướng nhỏ mọn…» mà không kiểm với bản anh ngữ để thấy từ random, thì "kích hoạt" cách mấy câu văn vẫn không suông sẻ! Mà anh Dũng đâu phải là không biết tiếng Anh đâu, anh cũng có dịch ít nhất là một bài. Nhưng đây là chuyện của hồi sau, thiên cơ chưa hé lộ được, vì mình đang nhặt sạn bài dịch đó, hì hì ...
13.
Nguyên tác: «tous ces soi-disant grands photographes…»
Anh ngữ: "especially the great photographers,"
Bình luận: người ta để nghiêng là người đọc đủ hiểu rồi, dịch thế mới gọi là dịch: dịch mà không dịch.
14.
Nguyên tác: «le chauffe-eau»
Anh ngữ: "In the kitchen, a few steps behind him, the boiler uttered a succession of loud banging noises."
Bình luận: boiler thì đúng là máy làm nước nóng rồi, bên Mỹ này nhà nào cũng có một cái, nếu không làm sao tắm bằng nước nóng?
15.
Nguyên tác: «Il avait réussi à dormir un peu, à s'assoupir plutôt, par brèves périodes»
Anh ngữ: "He had managed to sleep a little, or rather doze off, for brief periods"
Bình luận :cài này là ngủ gà ngủ gật đây, hay ngủ vật vựa cũng đúng. Còn "lịm" đi thì khi nào thiếu máu, mặt xanh như tàu lá chuối mới bị lịm chớ hả?
16.
Nguyên tác: «faire entrer la plomberie dans le troisième millénaire»
Anh ngữ: "On its Web site, Plumbing in General offered to "make plumbing enter the third millenium"
Bình luận: câu này ông Hà Thúc Lang hơi bắt bẻ, hãng sửa ống cống thì quảng cáo sửa chữa hay lắp đặt ống cống hay đường ga sao cũng được thôi mà. Nói plumbing là bên này ai cũng hiểu. Mỗi lần ga hư hay cầu nghẹt là tôi sợ muốn chết, sợ có bị thợ chặt đẹp hay không, hư nặng hay nhẹ đây. Có lần tôi kêu sửa cống rò, gặp tên thợ dỏm nó còn sửa lợn lành thành lợn què nữa chứ a, mỗi lần nhớ tới là đau lòng ....
17.
Nguyên tác: «… ils pourraient commencer par honorer leurs rendez-vous, maugréa Jed…»
Anh ngữ: "they could at least start by turning up on time, grumbled Jed ..."
Bình luận: grumbled thì đúng là gầm gừ, làu bàu với chính mình.
18.
Nguyên tác: «Il travaillait alors à un tableau de son père, qu'il devait intituler ‘L'architecte Jean-Pierre Martin quittant la direction de son entreprise’»
Anh ngữ: "He was then working on a painting of his father, which he was going to entitle The Architect Jean-Pierre Martin Leaving the Management of His Business"
Bình luận: "Khi ấy anh đang làm việc với bức tranh vẽ bố anh" làm tôi chợt nhớ đến thành ngữ "mời anh đi về phường làm việc". Làm việc gì thì chưa biết, nhưng coi bộ hôm nay xui rồi à nha.
19.
Nguyên tác: «Il avait accepté comme chaque année de dîner avec son père le soir de Noël»
Anh ngữ: "He had agreed, as he did every year, to dine with his father on Christmas Eve"
Bình luận: theo nghĩa tiếng Anh là "đã đồng ý" rất dễ hiểu, hay cũng có thể là "đã thỏa thuận" (coi bộ hơi đao to búa lớn) .
20.
Nguyên tác: «Il était décidément à bout de nerfs en ce moment, il travaillait trop, il avait commencé six tableaux en même temps»
Anh ngữ:"He was at the end of his tether; he was working too hard, had started six paintings simultaneously."
Bình luận: khi tôi tra chữ tether, thì hóa ra cả cụm chữ là một thành ngữ "at the end of one's tether: theo tôi hiểu là kiệt sức (the extent or limit of one's resources, abilities, or endurances, theo như từ điển tôi có trong tay.) chả thấy chỗ nào có nghĩa là "nhất định lúc đó anh căng thẳng quá". Câu này phải dịch là "Anh đã kiệt sức; anh đã làm việc bạt mạng, trước đó bắt đầu vẽ sáu tấm tranh cùng một lúc."
******
Trên đây là 20 lỗi bản tiếng Pháp mà tôi đối chiếu qua bản tiếng Anh, đồng thời cho thêm vào vài lời bình luận hơi "têu tếu" của tôi.
Theo như tôi thấy, dịch sách dễ mà không dễ, vì phải có vốn sống, phải ăn nằm ở dề, sống với ngôn ngữ "day in day out", ngày này qua ngày khác. Nếu không, chỉ một sơ suất nhỏ thôi là sai một ly đi một dặm. Từ rất lâu rồi, từ khi định cư ở Hoa Kỳ 22 năm về trước, tôi đã quyết định không bao giờ mở sách tự điển Anh Việt để tìm nghĩa, mà tôi tập xem từ điển Anh-Anh, hay đọc sách báo rồi đoán nghĩa theo ngữ cảnh. Được cái là nhờ xem TV và các shows hàng đêm, rồi mười năm nay là nhờ thêm internet, mình có trốn tiếng Anh nó cũng đuổi theo mình, đuổi từ cái email trong sở đuổi đi. Tôi thấy mấy bạn dịch thuật ở Việt Nam bây giờ thiếu cái đó, cái day-in-day-out đó. Anh Dũng lại kiêu ngạo quá, vì học từ trường Sorbonne ra cơ mà, có biết dâu người ta dè bỉu, học từ trường ấy mà dịch sai bét nhè đến thế à? Khiêm tốn một chút đâu có chết ai đâu?
Tôi thấy bây giờ các "gadgets" quá đã, nguyên quyển tự điển dày cộp The American Heritage Dictionary, nhà xuất bản cho thêm một cái "app" thế là tôi tha hồ tra trên iPad:
Mỗi khi định dịch một quyển nào, nên đặt mua luôn cả tiếng Anh lẫn tiếng Pháp để kiểm chứng. Các dịch giả trẻ cũng nên trao đổi với nhau bản thảo của mình để bổ sung kiến thức cho nhau. Nhất là đừng dịch vội. Dịch rồi coi qua loa lại một hai lần làm sao đủ???? Tôi đang xem bài dịch của anh Dũng "bản phỏng vấn Nabokov" thấy cũng còn nhiều ý dịch sai lắm, để rồi tôi sẽ ghi xuống tiếp. Mà tôi không có ý bới lông tìm vết đâu nha, chỉ thấy cái gì sai rõ ràng quá thì mới ghi xuống thôi.
Hoctro
3/5/2012
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét