Tân nhạc nước ta là một rừng hoa bát ngát. Hoa có thứ lộng lẫy, có thứ nồng hương, có loại chỉ có sắc không hương, có thứ đẹp não nùng, có thứ mong manh ẻo lả, có loài trong trắng đơn sơ. Người ta yêu nhạc cũng như yêu hoa, hoàn toàn bằng cảm tính chủ quan. Nói về nhạc, mức thẩm âm khác nhau của người nghe đã là điều khó diễn tả. Sang đến lời ca thì sự yêu thích khen chê có lẽ tùy tâm trạng của từng người, vào từng hoàn cảnh.
Trong giới yêu thích nhạc cổ điển Tây phương, người ta thường luận rằng người giỏi toán thì thích nhạc Bach hay Vivaldi, chuộng văn chương thời yêu nhạc Chopin, Lizst... Tính tình dũng mãnh, bảo thủ thì yêu Wagner, hồn nhiên và ôn hòa thì thích Mozart, người khắc khổ chẳng thể không mê Beethoven... Ðó mới chỉ nói đến loại nhạc không lời, loại nhạc đòi hỏi người nghe một trình độ hiểu biết tương đối về nhạc, hoặc một trí tưởng tượng phong phú.
Cổ nhạc của chúng ta - loại nhạc không lời - thì hiển nhiên cũng đòi hỏi trình độ ấy, và khởi đầu bằng cách chịu khó nghe, nghe mãi thì mới thấy quen. Rồi học hỏi rồi thì mới hiểu và thấy thích.
Trừ một thiểu số thiên phú, ai ai trong chúng ta cũng phải trải qua tiến trình tập nghe thì mới làm giàu thêm cho cảm xúc và khả năng thưởng thức.
Sang đến loại nhạc có lời như tân nhạc của nước ta thì người nghe hòa lẫn tình cảm của tác giả với cảm quan của riêng mình. Việc hướng dẫn có khi hết là cần thiết, cho nên lòng yêu nhạc mới dễ đi tới tận cùng của chủ quan. Một thanh niên tới tuổi hai mươi vừa đi thăm bạn gái về ắt phải lâm râm Em Ðến Thăm Anh Một Chiều Mưa, và mẹ cha có la cũng khăng khăng tuyên bố nhạc của Tô Vũ là nhất! Gặp trường hợp người yêu của chàng mặc áo tím, thì Ngàn Thu Áo Tím của Hoàng Trọng và Vĩnh Phúc sẽ lên ngôi Bắc Ðẩu...
Nhưng là người nghe, chúng ta nghĩ gì về sở thích của chính các nghệ sĩ sáng tác?
Ðược may mắn nuôi dưỡng và trưởng thành trong một gia đình yêu nhạc, người viết học nhạc và sinh hoạt trong môi trường đó từ khi còn học chữ. Với Quỳnh Giao, thế giới tân nhạc là gia đình thứ hai, quen thuộc từ thuở ấu thơ. Từ tấm bé, những tên tuổi Phạm Duy, Vũ Thành, Hoàng Trọng, Văn Phụng, Phạm Ðình Chương, cùng những tiếng hát Anh Ngọc, Thái Thanh, Mộc Lan, Kim Tước, Châu Hà... là cô chú như người thân trong gia đình. Vì vậy, bài này thử làm cái gạch nối giữa bạn đọc - người thưởng ngoạn - và các nghệ sĩ, tác giả, khi nói về những ca khúc họ yêu thích, của chính họ. Chúng ta có thể gặp nhiều bất ngờ lỳ thú, như khi gặp lại mùa Xuân.
Xin bắt đầu bằng một nhạc sĩ lớp tiền phong của nền nhạc Việt, đó là Dương Thiệu Tước, mất từ năm 1995. Ông sáng tác hơn hai trăm ca khúc, với đủ thể loại. Mang âm hưởng Tây phương có Thuyền Mơ, Áng Mây Chiều, Bến Xuân Xanh hay Mơ Tiên.
Tiết điệu phong phú lôi cuốn là những bản viết theo nhịp Tango, như Cánh Bằng Lướt Gió, Hờn Sóng Gió, Ước hẹn Chiều Thu... Nổi tiếng nhất có lẽ ở những bài có nét cổ truyền như Tiếng Xưa, Ðêm Tàn Bến Ngự, hoặc trữ tình như Bóng Chiều Xưa, và Ngọc Lan. Hai ca khúc Bóng Chiều Xưa và Ðêm Tàn Bến Ngự trình bày nhiều nhất và được ưa thích nhất.
Bóng Chiều Xưa là tác phẩm hài hòa phần nhạc của Dương Thiệu Tước và phần lời ca của Minh Trang, mẫu thân của người viết. Trong các tác phẩm của Dương Thiệu Tước, bà yêu nhất bài Buồn Xa Vắng nhịp Boston lãng mạn, tình tứ nồng nàn. Bản này ít được thính giả biết đến.
Nói về Ðêm Tàn Bến Ngự nhà văn Võ Phiến có lần nêu lên nhận xét mà riêng tôi cho là thật tinh tế: Ca khúc có âm hưởng miền Trung sâu đậm nhất và tuyệt vời nhất lại do một nhạc sĩ chính cống người Bắc soạn ra! Riêng phần tác giả, trong gia đình, chúng tôi biết Dương Thiệu Tước thích nhất một bài ít thấy trình bày là Mơ Tiên. Ðây là một ca khúc có tiết điệu hết sức mới, ít được trình bày vì khó hát và vì đòi hỏi một dàn nhạc với hòa âm hẳn hoi. Mơ Tiên có phần nhạc đệm như giai điệu của Ravel trong bản Boléro bất hủ với nhịp phách dìu dặt và càng lúc càng dồn dập. Về các ca khúc của Dương Thiệu Tước, sở thích của Quỳnh Giao không khác gì những người bình thường: yêu nhất Ngọc Lan, tuyệt đẹp về cả nhạc lẫn lời.
Nhạc sĩ lão thành Phạm Duy là người cống hiến nhiều ca khúc nhất cho chúng ta. Không có ông, có lẽ tân nhạc Việt Nam không như ngày hôm nay. Phân tích những tác phẩm được ưa thích nhất của Phạm Duy không phải là việc đơn giản. Ông viết quá nhiều và hầu như thích hợp với mọi giới thưởng ngoạn. Theo thiển ý, và nữ danh ca Thái Thanh cũng đồng ý như vậy, Tình Ca là bài được yêu thích nhất. Nhạc phẩm này được viết vào thời điểm gia đình Phạm Duy giao du mật thiết với học giả Nguyễn Ðức Quỳnh. Lời ca là sự góp ý của Nguyễn Ðức Quỳnh với Phạm Duy.
Viết vừa ráo mực, Phạm Duy hát cho Thái Thanh nghe ngay và từ đó bài hát gắn liền với tên tuổi của bà.
Thực ra từ hơn nửa thế kỷ nay, nhạc và lời ca của Phạm Duy đã đi sâu vào lòng người. Ai cũng có một lần trên đời thấy lòng mình thổn thức với Tiếng Ðàn Tôi, Cành Hoa Trắng, Khối Tình Trương Chi... Rộn ràng lòng yêu nước với Về Miền Trung, Quê Nghèo, Tình Nghèo, và nhất là hai bản trường ca Con Ðường Cái Quan và Mẹ Việt Nam. Những đôi lứa yêu nhau thì qua bao thế hệ vẫn thì thầm Ngày Ðó Chúng Mình, Thương Tình Ca, Trả Lại Em Yêu, Cỏ Hồng...
Tác giả thì cho biết bài nào ông viết ra ông đều yêu cả, nhưng ông thích nhất hai bài trường ca, vì công lao và vì tính chất trường tồn của nó.
Trong suốt mấy chục năm hát và nghe nhạc Phạm Duy, Quỳnh Giao yêu nhất theo từng giai đoạn của cuộc đời. Khi còn trẻ, yêu nhất Dạ Lai Hương. Tuổi trung niên thì yêu bài Kỷ Niệm, và bây giờ yêu Chiều Về Trên Sông có lời ca thâm thúy và nét nhạc bao la mà buồn cô quạnh.
Nhạc sĩ Vũ Thành là người Quỳnh Giao kính mến về cả tài nhạc lẫn tư cách ngoài đời.
Theo ý riêng, ông là người tài hoa và khí phách nhất, nhưng lại sáng tác không nhiều dù cống hiến cả cuộc đời cho nhạc. Nghệ thuật viết hòa âm của ông xứng đáng bực thầy trong ngành ca nhạc, và cho đến nay, nhiều ca sĩ thượng thặng vẫn nhắc nhở đến. Ai đó đem từ quê nhà một cuộn băng có giọng hát mình hát với dàn nhạc và hòa âm Vũ Thành thì coi như tìm lại được một bảo vật, giữ gìn cẩn trọng và đôi khi không dám cho ai mượn về nghe, sợ họ đánh mất...
Vũ Thành viết ít nhưng mỗi bài hát của ông là một tuyệt tác. Nhạc Vũ Thành mang âm hưởng Tây phương, sang trọng và quý phái, khó hát và kén người nghe. Ông được thính giả biết đến nhiều nhất qua bài Giấc Mơ Hồi Hương, viết sau cuộc di cư từ Bắc vào Nam. Ca khúc được ông yêu nhất là Thụy Khúc viết đầu thập niên 70, và là bài hát cuối cùng trong đời. Bài này được giọng hát ông yêu thích nhất trình bày trong tape nhạc “Tiếng Chiều Rơi” do Lê Văn Khoa thực hiện vào thời gian gần như đầu tiên của làng nhạc hải ngoại. Nữ danh ca Kim Tước, người trình bày trung thực nhất những tác phẩm của Vũ Thành, thì yêu nhất bài Gửi Áng Mây Hàng, lời ca nói về nỗi ai oán khôn nguôi về mối sầu tha hương, và sự tiếc thương mối tình nơi cố xứ. Ý nhạc thiết tha và bâng khuâng.
Cũng là người trình bày nhạc Vũ Thành rất đạt và làm tác giả hài lòng, Nam danh ca Anh Ngọc, có tâm sự là ông thích nhất bài Nhặt Cánh Sao Rơi, viết về sự xa cách của tình bạn đậm đà. Anh Ngọc cho biết ông thích loại nhạc sang quý dù là ít phổ biến. Ông càng thích vì loại nhạc đó đòi hỏi người trình bày phải có trình độ và kỹ thuật mới hát được. Riêng Quỳnh Giao thì yêu nhất bài Nhớ Bạn của ông, vì nét nhạc trang trọng êm ái, và lời ca tình cảm trân trọng.
Cũng như Vũ Thành, nhạc sĩ Cung Tiến sáng tác không nhiều, nhưng được thính giả dành cho một chỗ đứng cao quý riêng. Lúc còn trẻ, ông viết nhiều tác phẩm có âm hưởng bán cổ điển Tây phương như Hương Xưa, Nguyệt Cầm, Ðêm Hoa Ðăng, Mùa Hoa Nở, kết hợp lời ca rất cổ, với hình ảnh rất “Ðường thi”. Càng lớn tuổi ông càng có khuynh hướng soạn ra những giai điệu phức tạp phong phú hơn và gần với Ðông phương hơn, như Hoàng Hạc Lâu, Kẻ Ở, Vết Chim Bay...
Và dường như ông không viết lời nữa, mà chỉ phổ thơ. Ngoài ba bài thơ phổ nhạc vừa kể, Cung Tiến còn đưa nhạc vào thơ như Thuở Làm Thơ Yêu Em, Ðêm, Lệ Ðá Xanh. Thính giả thì vẫn yêu thích những bài ông viết lúc trẻ như Thu Vàng, Hoài Cảm, nhưng ông thì thích nhất tác phẩm không lời viết cho dàn nhạc đại hòa tấu, bản Chinh Phụ Ngâm Khúc, ông viết rất công phu và sử dụng hoàn toàn giai điệu Ðông phương. Anh Ngọc thích nhất Mắt Biếc, Duy Trác thích nhất Hương Xưa, người viết bài thì thích nhất Lệ Ðá Xanh, thơ Thanh Tâm Tuyền phổ nhạc, bao giờ nghe cũng rất mới.
Chúng ta không thể thiếu nhạc Phạm Ðình Chương trong cuộc sống. Ngược với Vũ Thành, Phạm Ðình Chương được nhiều người biết và có một số lượng tác phẩm đáng kể. Ông được coi như một nhạc sĩ tài hoa, với tác phẩm đượm hồn dân tộc. Ông có biệt tài phổ nhạc vào những bài thơ hay nhất của chúng ta, kể cả những bài mà ông xem là thuộc loại bí hiểm. Thơ tình được Phạm Ðình Chương phổ nhạc trở thành những ca khúc dễ thuộc, dễ yêu nhất.
Trong chỗ bạn bè thân thiết, ông hay nói đùa rằng ai tán gái cũng phải nhờ đến nhạc của ông làm mai mối. Thổ lộ mối tình cho nàng thì còn gì hay hơn Mộng Dưới Hoa (thơ Ðinh Hùng). Còn muốn vật vã khóc than cho nỗi tuyệt vọng của mình nàng mủi lòng thì đã có Người Ði Qua Ðời Tôi (thơ Trần Dạ Từ). Ðám cưới tiệc tùng, ngày Xuân ngày Tết mà thiếu Ly Rượu Mừng thì thiếu vui. Hỏi ông về tác phẩm yêu thích nhất của mình, ông cho biết thích Hội Trùng Dương vì tính chất nghệ thuật và giá trị trường cửu của nó. Sau này, ra tới hải ngoại thì đó là Ðêm Nhớ Trăng Saigon, phổ thơ Du Tử Lê. Riêng Quỳnh Giao thì yêu nhất Bài Ngợi Ca Tình Yêu gồm có hai phần (Bài Ngợi Ca Tình Yêu và Ðêm Mầu Hồng) phổ từ một bài thơ dài của Thanh Tâm Tuyền.
Người nhạc sĩ gần với loại nhạc của khiêu vũ trường là Văn Phụng. Ông thành công với loại nhạc vui tươi và có đầy sở trường về tiết điệu. Nói như thế không có nghĩa là ông thiếu loại nhạc buồn. Chỉ vì nghĩ đến Văn Phụng, người ta cảm thấy ngay không khí vui tươi của thành phố, của ánh đèn mầu. Ông đem những nhịp điệu Tây phương vào tân nhạc rất sớm, như bản Trăng Sơn Cước nhịp Bolero, hay Tôi Ði Giữa Hoàng Hôn nhịp Slow Rock.
Những ca khúc trữ tình của Văn Phụng rất nhẹ nhàng và được yêu thích là Suối Tóc, Tiếng Dương Cầm, Lời Nhi Nữ. Nữ danh ca Châu Hà, người bạn đời của ông, thì thích nhất Tôi Ði Giữa Hoàng Hôn, hoàn toàn vì kỷ niệm: bến Hoàng Hoa được nói đến trong bài là bờ sông Saigon, nơi hò hẹn của hai người! Hỏi ông là sáng tác nào thích nhất, Văn Phụng trả lời khi được lái xe đưa ông đi mua cây kèn Clarinet ngày ông mới đến Mỹ: Thích nhất bài Chán Nản, viết năm 1972. Lý do bài hát nào có tâm sự của mình thì mình nhớ nó nhất! Riêng Quỳnh Giao thì thích nhất bài Yêu, chỉ vì tiết điệu khoan thai nhịp 3/4 thật chậm, mà ray rứt khôn nguôi...
Khi viết nhạc hoặc đặt lời, người nghệ sĩ hoàn toàn tự do làm chủ tác phẩm của mình. Nhưng, khi tác phẩm được phổ biến trong quần chúng, nó bắt đầu có đời sống riêng, vượt khỏi sở thích hay chủ đích ban đầu của tác giả. Có khi nó được đón nhận hững hờ, rồi chìm vào quên lãng, rồi sau đó khá lâu lại được yêu thích bất ngờ, Vì hoàn cảnh chiến cuộc, hoặc vì tâm trạng chung của xã hội, trong một thời điểm nào đó. Cũng có khi tác phẩm được viết ra theo kiểu “trả nợ”, như một nhà văn viết “feuilleton” bị thúc bài, viết xong rồi quên, vậy mà lại được thính giả đón nhận nồng nhiệt!
Các ca sĩ có lẽ chỉ đóng góp một phần nhỏ trong sự thành công của một ca khúc, nếu coi sự yêu thích của công chúng là một thành công.
Thông thường, nói theo lời một nhà văn Ý ghi lại ở đâu đó, nghệ sĩ thường thích tác phẩm của mình được đón nhận đông đảo, nhưng... chỉ một số ít hiểu được thôi. Vì sao lại có phản ứng “lập dị” như thế? Phải chăng họ có cảm quan khác với công chúng, và ít khi hài lòng với những gì đã có, hay đang có. Họ muốn ra khỏi đám đông để tìm cảm hứng mới lạ, nếu được đón nhận càng hay. Trong tinh thần đó, có lẽ họ là những người được yêu thích nhất, nhưng cũng cô độc nhất...
Nguồn: Báo Người Việt Xuân Canh Dần 2010
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét