Tìm Hiểu Cách Phát Triển Giai Điệu Trong Nhạc Phạm Duy (Phần 2 - tiếp theo và hết)

F - Phát triển hai nhạc đề thành câu nhạc và đoạn nhạc

Nhắc lại, ở phần B, khi bàn đến một đoạn nhạc gồm có hai nhạc đề, ta thấy chúng có rất nhiều các tương tác rất thú vị. Chúng ta hãy tìm hiểu tiếp vài thí dụ khác.

Trong nhạc khúc Mùa Thu Chết, hai nhạc đề ta ngắt đi và một cụm hoa thạch thảo đến khoảng giữa bài đã hoán chuyển chỗ cho nhau, cùng với ca từ đã được thêm thắt như mùa thu đã chết, đã chết rồi. Toàn bộ đoạn nhạc chỉ là những lặp lại của “đã chết” và “nhớ cho”. Trong một tiểu luận trước, tôi có nói đến vấn đề lặp lại như là một dạng của sự nhấn mạnh, đoạn này cũng là một thí dụ cho kỹ thuật đó.

Kế tiếp, chúng ta hãy xem một thí dụ dài hơn về cách ông đã để hai nhạc đề tương tác với nhau ra sao. Trong Tiếng Sáo Thiên Thai, hai nhạc đề “Xuân tươi” và “Êm êm cánh xuân nồng” tung hứng và đối đáp nhau, tạo nên một tiên cảnh trên trần thế.

Nhạc đề 1: Xuân tươi,

Nhạc đề 2: êm êm ánh xuân nồng,

Phát triển nhạc đề 2: nâng niu sáo bên rừng,

Phát triển nhạc đề 2: dăm ba chú Kim Đồng.

(nhạc nghỉ ngơi để nghe tiếng sáo của chú Kim Đồng)

Hát lại với biến thể của nhạc đề 1: (Hò xang xê) tiếng sáo,

Phát triển nhạc đề 2: nhẹ nhàng lướt cỏ nắng,

Phát triển nhạc đề 2: nhạc lòng đưa hiu hắt,

Phát triển nhạc đề 2: và buồn xa, buồn vắng,

Hát lại nhạc đề 1: mênh mông,

Hát lại nhạc đề 1: là buồn.

Bạn để ý thấy có sự giảm tốc độ trong đoạn hai, sau nhẹ nhàng lướt cỏ nắng và nhạc lòng đưa hiu hắt là những câu nhạc năm chữ, thì nhạc đã được làm chậm lại (kỹ thuật E-6) với một câu nhạc cũng năm chữ, nhưng phần lời là 3+2: và buồn xa, buồn vắng để kết thúc là hai chữ mênh mông và là buồn.

Vừa rồi là những thí dụ về cách tạo một câu nhạc với một hay hai nhạc đề, sau đây tôi mời bạn tìm hiểu tiếp về cách phát triển từ câu thành một đoạn nhạc.

G - Phát triển nhiều câu nhạc thành một đoạn nhạc

Giáo sư Pat Pattison của trường đại học âm nhạc Berklee có một giải thích trong quyển Song writing: Essential Guide to Lyric Form and Structure [B-3] rất khoa học và chặt chẽ về cách xây dựng sườn của một câu nhạc, một đoạn  nhạc, thậm chí cả một bài nhạc. Công thức rất đơn giản:

1. Nêu lên cấu trúc chính                     A

2. Nhắc lại cấu trúc chính                             A

3. Tạo một biến thể của cấu trúc         B

4. Trở về cấu trúc ban đầu                  A

Theo ông, câu thứ hai lặp lại cấu trúc của câu đầu như là một hình thức tạo một “chiến khu” (home base). Khi phát triển câu thứ ba, ta phải chuyển dịch ra xa chiến khu, tạo một căng thẳng nội tại: đi đến một nơi không an toàn, không biết rõ. Câu thứ tư trở về chiến khu là một cách giải quyết êm đẹp, tựa như người thân về nhà được tay bắt mặt mừng.

Ta hãy xem một vài thí dụ. Trước hết là nhạc khúc Đường Em Đi. Ta thấy câu đầu tiên đã minh chứng rõ ràng cho khái niệm “chiến khu”. Nốt nhạc bắt đầu từ chiến khu Si, cuối câu khi trở về nhà với chữ kỳ cũng là nốt Si.

A: Đường em có đi

A: hằng đêm gót hoa

B: nở những đóa thơ

A: ôi dị kỳ

Kế tiếp là thí dụ về cấu trúc AABA cho một đoạn nhạc với nhạc phẩm Đừng Xa Nhau.

Đoạn A: Đừng xa nhau, đừng quên nhau, đừng rẽ khúc tình nghèo

Nhắc lại Đoạn A: Đừng chia nhau nỗi vui niềm đau.

Tạo một biến thể B: Đừng buông mau, đừng dứt áo, đừng thoát giấc mộng             đầu,

Trở về Đoạn A: Dù cho đêm có không bền lâu.

Khi so sánh nhạc đề và hai nốt cuối, bạn sẽ thấy sự trở lại của hai nốt La Re.

Khi tiến đến soạn một bài nhạc, với khái niệm này trên thực tế ta để ca sĩ hát hai lần phiên khúc cho người nghe quen tai, song sau đó hát điệp khúc cho lạ tai, rồi lại trở về phiên khúc, do đó chẳng có gì khác hơn là cấu trúc AABA - được thấy rất nhiều trong nhạc nhẹ Việt Nam lẫn thế giới. Để làm thí dụ, hãy thử xem một bản nhạc có cấu trúc các câu trong đoạn, lẫn các đoạn trong một bài, là nhạc phẩm Hẹn Hò.

Đoạn A

A: Một người ngồi bên kia sông im nghe nước chảy về đâu A: Một người ngồi đây trông hoa trôi theo nước chảy phương nào B: Trời thì mưa rơi mưa rơi không ngưng suối tuôn niềm đau A: Người thì hẹn nhau sang sông mong cho chóng tạnh mùa Ngâu

Lặp lại nhạc Đoạn A
A: Cuộc đời làm cho đôi bên yêu nhau cách một biển sâu A: hẹn hò tàn thu sang xuân bên nhau biết thuở ban đầu B: dù tình không nguôi đôi ta xin cho hứa vui về sau A: trời còn làm cho mưa rơi mưa rơi cách biệt dài lâu...

Đoạn B
Nước vẫn trôi mau mắt vẫn hoen sầu
đành để hồn theo nước trôi không màu
Số kiếp hay sao? không cho bắc cầu
thì xin sông nước sẽ cho gần nhau..

Trở về Đoạn A
A: Một người bèn ra ven sông buông theo nước cuồn cuộn mau A: Một người chìm sâu trong khi mưa Ngâu bỗng ngừng ngang đầu B: Cuộc tình thương đau êm êm trôi theo nước xuôi về đâu? A: Hẹn hò gặp nhau thiên thu cho phong phú đời người sau

Như bạn đã thấy, không cần thêm thắt màu mè, những cuộc “hẹn hò” này có cảm giác rất an toàn, rất “tình xanh khi chưa lo sợ”, vì có đi thì lại có về.

Một thí dụ khác là nhạc phẩm Trả Lại Em Yêu. Cấu trúc nhạc cũng nhắc đi nhắc lại theo kiểu AABA, cả ở trong đoạn, lẫn giữa các đoạn nhạc với nhau, dẫu nó hơi khác một tý (AABBAA).

Đoạn A

A: Trả lại em yêu, khung trời đại học A:Con đường Duy Tân cây dài bóng mát B: Buổi chiều khuôn viên mây trời xanh ngát A: Vết chân trên đường vẫn chưa phai nhạt

Đoạn A
A: Trả lại em yêu, khung trời mùa hạ A: Ngọn đèn hiu hiu nỗi buồn cư xá B: Vài giọt mưa sa hôn mềm trên má A: Tóc em thơm nồng, dáng em hiền hòa.

Đoạn B
 Anh sẽ ra đi về miền cát trắng
 Nơi có quê hương mịt mù thuốc súng
 Anh sẽ ra đi về miền mênh mông
 Cơn gió cao nguyên, từng đêm lạnh lùng

Đoạn B
Anh sẽ ra đi nặng hành trang đó

Đem dấu chân soi tuổi đời ngây thơ
Đem nỗi thương yêu vào niềm thương nhớ
Anh sẽ ra đi chẳng mong ngày về

Đoạn A
A: Trả lại em yêu con đường học trò A: Những ngày thủ đô tưng bừng phố xá B: Chủ Nhật uyên ương, hẹn hò đây đó A: Uống ly chanh đường, uống môi em ngọt

Đoạn A
A: Trả lại em yêu mối tình vời vợi A: Ngôi trường thân yêu, bạn bè cũ mới B: Đường buồn anh đi bao giờ cho tới? A: Nỗi đau cao vời, nỗi đau còn dài

Coda
Trở về nhạc đề: Trả lại em yêu! Trả lại em yêu! Kết thúc: Mây trời xanh ngát...

Ôi những“Chủ Nhật uyên ương” của những hẹn hò đây đó (lại hẹn hò!), rồi uống ly chanh đường, và uống môi em ngọt, sao mà thân mật và có cảm giác trở về “nhà” như thế.

Phần tiếp sẽ là định nghĩa của những đoạn nhạc được dùng, cũng như cách sử dụng chúng sao cho thật hiệu quả và phù hợp với tinh thần bản nhạc.

H - Phát triển nhiều đoạn nhạc thành một nhạc phẩm

Cũng trong quyển sách nói trên, Pat Pattison giải thích thế nào là một kiến trúc nhạc. Theo ông, một kiến trúc nhạc (song system) gồm một kiến trúc liên kết nhau như nhạc đề thành câu, câu thành đoạn, rồi cuối cùng nhiều đoạn làm thành một kiến trúc nhạc. Thường thì một kiến trúc nhạc phải xoáy quanh và đi đến một đoạn trung tâm (central section), và gồm có những phần sau: phiên khúc (verse), ý chính của phiên khúc (refrain), điệp khúc (chorus),rồi khúc chuyển tiếp (bridge), và lưỡi câu (hook). Một kiến trúc không cần phải có đủ 5 loại trên mới đặc sắc, nhưng ít nhất phải có phiên khúc và điệp khúc. Tôi sẽ lần lượt đưa các thí dụ.

Phiên khúc và điệp khúc: trong hai bài Hẹn Hò và Trả Lại Em Yêu vừa nhắc tới ngay ở phần trên, thì phiên khúc là phần A và điệp khúc là phần B. Kiến trúc nhạc của bài Hẹn Hò, do đó là AABA, vì nhạc sĩ phải hát theo hệt như vậy. Trong Trả Lại Em Yêu, mặc dù giai điệu giống nhau, nhưng vì nhạc sĩ bắt ta phải hát điệp khúc hai lần, và hát theo sau phiên khúc hai lần, rồi chuyển cung từ F trưởng lên A trưởng, và viết thêm một câu hook ở cuối bài, nên kiến trúc nhạc phải là AABBAA’C.

Cũng theo Pattison, thì phiên khúc có nhiệm vụ giới thiệu ý nhạc, lặp đi lặp lại ý đó, phát triển nó lên. Phiên khúc cũng dùng để định nghĩa (define) một cấu trúc nhạc cho cả khúc điệu, tỷ như bằng cách tạo ra những câu nhạc có số chữ như 5/5/5/5, hay 3/5/5/3, v.v. Trong khí đó, điệp khúc lại là nơi để kết thúc ý nhạc cũng như lời, hay đưa ra một kết luận. Vì vậy, nó phải là nơi có cấu trúc cân xứng nhất của cả nhạc phẩm - là phần trung tâm của nhạc phẩm ấy. Sau khi hát xong điệp khúc thì ý tưởng phải được hoàn toàn chấm dứt, vì đã phát triển hết mức rồi, nếu có trở lại phiên khúc thì phải đưa ra một ý tưởng khác, chứ không dùng lại ý tưởng cũ nữa. Thí dụ rõ rệt nhất là nhạc phẩm Ngày Đó Chúng Mình, phần hai là một ý tưởng khác, cho dù nhạc thì hoàn toàn dùng lại của phần 1.

Ý chính của phiên khúc (refrain) là một đoạn nhỏ trong phiên khúc, và cứ lặp đi lặp lại để làm rõ ý phiên khúc. Refrain không thể tự nó là một đoạn, mà nó phải nằm trong phiên khúc. Thí dụ thấy rõ nhất của refrain là bài Giết Người Trong Mộng, trong đó cái “mantra” giết người đi cứ liên tục thôi miên người nghe.

Kế đến, cầu nối (bridge) là một nối kết hai đoạn hơi khác biệt lại với nhau.  Cầu nối thấy rõ nhất là trong bài Áo Anh Sứt Chỉ Đường Tà, trong đó giờ phút lìa đời, chẳng được nói một lời, chẳng được ngó mặt người là một câu ngắn có nhiệm vụ nối phần đầu với phần sau, nếu không thì sau khi kết thúc đoạn với Nhớ người yêu mầu sim mà chuyển ngay thành Nàng có ba người anh thì bản nhạc đã mất đi cái mặc niệm rất cần thiết của người chiến sĩ tới người vợ trẻ.

Trong nhạc nhẹ của Âu Mỹ có một khái niệm gọi là hook mà tôi không biết dịch ra sao, phải dịch theo nghĩa đen là lưỡi câu. Hook là một nét nhạc nào đó tiêu biểu nhất của bài. Mà thực vậy, nếu chúng ta là những con cá, thì quả là nhạc sĩ đã tung ra thật nhiều lưỡi câu, tức là những đoạn nhạc ngắn (không nhất thiết phải là nhạc đề), để cho ta phải nhớ đến cái hook mỗi khi nhớ đến nhạc phẩm ấy. Tôi thử điểm danh lại thêm vài cái hooks để bạn thấy rõ hơn sự quan trọng của chúng.

- Nhạc phẩm Còn Gì Nữa Đâu -> hook: “còn gì nữa đâu”,

- Nhạc phẩm Tuổi Mộng Mơ -> hook: “thật đẹp thay, thật đẹp thay, giấc mơ tiên”

- Nhạc phẩm Xuân Ca -> hook: “Xuân Xuân ơi! Xuân ới! Xuân ơi”

v.v.

Một điểm quan trọng khi đánh giá tài năng của một nhạc sĩ là các biến đổi khác nhau họ đã sử dụng về cách xây dựng một kiến trúc nhạc xuyên suốt sự nghiệp âm nhạc đồ sộ của người ấy. (Do đó, nếu một nhạc sĩ có ít bài nổi tiếng – one hit wonder – ta không thể gọi họ là nhạc sĩ lớn được.) Về mặt này, qua việc chỉ xem xét cách nhạc sĩ Phạm Duy xây dựng các kiến trúc nhạc trong một trăm bài nhạc tôi chọn lựa đã cho tôi thấy rõ ông quả là một bậc thầy, với quá nhiều các biến thể về cấu trúc bài nhạc. Điều này tách nhạc của ông ra riêng biệt so với phần lớn các dòng nhạc khác, với các kiến trúc thường chỉ đơn giản gồm hai loại ABAB, hoặc AABA mà thôi. (Riêng tôi – khi tôi thấy một cấu trúc nhạc đơn giản lặp lại hoài, bài này qua bài khác trong toàn bộ sự nghiệp của một nhạc sĩ nào đó, thì tôi cho đó là một biểu hiện của sự nghèo nàn của óc tưởng tượng trong cách xây dựng một khúc điệu.) Tôi lấy ngay một số những bài nhạc đã dùng làm thí dụ trong phần nhạc đề để chứng minh:

-         Mộ Khúc: BAB, trong đó hai câu đầu lại có tác dụng như là điệp khúc, và một đoạn A có phiên khúc thật dài,

-         Thương Tình Ca: AABA,

-         Phượng Yêu: AABB,

-         Còn Chút Gì Để Nhớ: ABAC,

-         Đừng Xa Nhau: AABA,

-         Hẹn Em Năm 2000: AABA,

-         Kỷ Vật Cho Em: AA’BA’CA’D, bài này có đến ba điệp khúc với giai điệu là các biến thể của B, cộng với D là một coda lặp đi lặp lại câu đầu của A’ (Em hỏi anh, em hỏi anh bao giờ trở lại, xin trả lời, xin trả lời mai mốt anh về.)

-         Khối Tình Trương Chi: AABCDA

-         Nắng Chiều Rực Rỡ: ABAC,

-         Ngày Tháng Hạ: AABBAA,

-         Bên Ni Bên Nớ: ABC,

-         Chú Cuội: AAB,

-         Cỏ Hồng: ABCD,

-         Còn Gì Nữa Đâu: AAB,

-         Gánh Lúa: AA’B,

-         Áo Anh Sứt Chỉ Đường Tà: ABCDEFA’GH,

-         Bài Ca Sao: AB,

-         Tuổi Thần Tiên: AABB,

-         Tuổi Ngọc: AAB,

-         Tuổi Mộng Mơ: AB,

Vừa rồi là một số thí dụ về các kiến trúc nhạc khác nhau trong các khúc điệu Phạm Duy. Tôi chỉ phân tích thử một số rất ít các nhạc đề gồm có hai, ba, đến bẩy và tám chữ, ghi xuống các kiến trúc là đã thấy chúng rất đa dạng rồi, không biết bạn nghĩ sao?

Hiện tượng đa dạng và phức tạp này trong nhạc Phạm Duy, tôi nghĩ một phần là do nhạc sĩ cố gắng giữ trung thực cấu trúc sẵn có của các bài thơ phổ thành nhạc, phần kia là việc ông rất sáng tạo trong nhạc mà ông viết lời. Hãy xem thử Áo Anh Sứt Chỉ Đuờng Tà. Vì rất trung thành với lời thơ của thi sĩ Hữu Loan, bài này chỉ có một kiến trúc nhạc là ABCDEFA’GH, hát theo trình tự trên từ đầu đến cuối bản. Bạn có thể xem kỹ hơn bố cục bài trên trong một tiểu luận trước của tôi [D-2]. Cái hay là nghe một lượt mà vẫn không bị loãng vì có quá nhiều nhạc đề.

Còn với bài thơ giản dị như Tiếng Thu của Lưu Trọng Lư, thì cấu trúc nhạc cũng theo sát bài thơ ngắn này, tức là chỉ AA’ với A’ là một biến thể nhỏ của A. Xin nói thêm, tôi có mp3 bài này do Thái Hiền và Duy Quang trình bày với Duy Cường hòa âm, vì bài nhạc đơn giản nên lặp đi lặp lại nhiều lần, với các biến thể hòa âm phong phú, với CODA không gì khác hơn là một hòa âm theo lối The Carpenters hay sử dụng, rất thích thú và sáng tạo. Có lẽ đây là một hội ngộ (reunion) trong nhạc của không khí gia đình Phạm Duy những năm 70, khi suốt ngày trong nhà ông chỉ nghe những giai điệu tuyệt vời của nhóm nhạc đó? ( Bây giờ thì khác, nhạc phòng trà phải là nhạc rock sôi nổi. Lúc này, những bài hát của hai anh em nhạc sĩ Carpenters được mọi người ưa thích. Những bài We've Only Just Begun, Close To You... được các con tôi vặn máy hát nghe suốt ngày. Phạm Duy, Hồi Ký III – Chương 18)

Đối với các khúc điệu ông viết cả nhạc lẫn lời, ông cũng tỏ ra đã làm chủ rất mực trong cách xây dựng kiến trúc nhạc. Trong những khúc điệu ngây thơ, trong sáng của tuổi mới lớn của Bé Ca như Tuổi Thần Tiên, Tuổi Ngọc, Tuổi Mộng Mơ, ông chỉ viết với những kiến trúc nhạc cực kỳ đơn giản: AAB, AAB, thậm chí AB. Hãy xem thử kiến trúc nhạc của Tuổi Mộng Mơ:

Đoạn A:

Em ước mơ mơ gì, tuổi mười hai, tuổi mười ba?

Em ước mơ em là, em được là tiên nữ,

Ban phép tiên cho hoa, biết nói cả tiếng người,

Ban phép tiên cho người, chắp cánh bay giữa trời.

Đoạn B:

Thật đẹp thay!Thật đẹp thay! Giấc mơ tiên!

Thật đẹp thay!Thật đẹp thay! Giấc mơ tiên!

Bạn thấy là đoạn B cực kỳ đơn giản, chỉ là một câu tán thán, được lặp lại hai lần để tô đậm nét đẹp ngây thơ trong suy nghĩ của tuổi mới lớn. Tuổi mới lớn thì đầu óc rất ngây thơ, chỉ biết xúng xính mặc áo dài ngày xuân rồi ra ngồi lạy chào mẹ cha, và chỉ ước mơ có thêm cánh để chắp cánh bay giữa trời thôi. Khi bước qua tuổi đôi mươi thì ước mơ đó mới trở nên phức tạp và trần thế hơn, chẳng muốn có cánh nữa, chỉ muốn cùng người yêu vứt dép tung tăng lên đồi tiên thôi! Hãy nghe Cỏ Hồng để thấy rõ hơn điểm này.

Trong Cỏ Hồng, ông không ngần ngại viết bốn đoạn nhạc với các nhạc đề khác nhau, với nhạc đề thứ tư tương phản rõ rệt so với ba nhạc đề trước. Khúc điệu này có một kiến trúc nhạc rất ly kỳ, mô tả bốn sắc thái khác nhau của một lần hẹn hò tình tự, gồm giai đoạn khởi động, vứt dép rồi chạy rong chơi trên đồi, rồi đến giai đoạn mê man chờ nắng sớm lên, giai đoạn đồi với cỏ bừng thức giấc để rước em lên đồi trinh, rồi cuối cùng là giai đoạn lên đến đỉnh đồi rồi - thì lâng lâng, thơ mộng và bắt đầu tung cánh bay và mời em nghiêng nghiêng … nghe mặt trời yêu đương. Trong nhạc Việt Nam, tôi chưa thấy một bài nào tả một cảnh yêu đương với ca từ bóng bẩy đến như vậy, ai muốn hiểu theo nghĩa bóng hay nghĩa đen thì nhạc phẩm vẫn OK như thường.

Tôi xin nói thêm môt chút về nhạc thuật của Cỏ Hồng. Nhạc mở đầu với một dấu thăng (G trưởng) ở dưới trần, khi tiến đến đoạn 3 đã trở thành 4 dấu thăng (E trưởng) trên tiên cảnh. 

Sau đó trong Đoạn 4, một lần nữa nhạc sĩ lại tạo nên một chuyển cung để thoát xác từ tiên cảnh và tiến lên một không gian mới còn bao la hơn nữa:

Đây là lúc đang ở trên tiên cảnh với 4 dấu thăng:

sau đó nhạc sĩ xuất thần chuyển dịch câu nhạc trước, từ mời em lên núi cao thanh bình đến mời em rũ áo nơi đô thành, là một chuyển cung từ E trưởng sang A trưởng, rồi cung nhạc bay chất ngất lên đến nốt Mí.

Sau cùng, từ trên không trung bao la của tận cùng hoan lạc, đôi tình nhân rủ nhau nhìn ngắm … đồi núi, rồi cùng những con đồi dài nghiêng tai nghe mặt trời yêu đương. Nghe chứ cũng không cần thấy nữa vì đôi tình nhân đã ở sát bên rồi. Ca từ tuyệt đẹp của khúc điệu này, với những nghe mặt trời, rồi em ngoan như tình nồng, soạn vào năm 1960, hẳn đã là nguồn cảm hứng cho những nhạc sĩ thế hệ đàn em nối tiếp với những ẩn dụ, ví von không kém? Rồi cả cung nhạc, quá sức prosody với ca từ, là một chuỗi những nốt nhạc lâng lâng đi xuống, ngọt ngào như mía lùi, làm sao em nào mà không muốn rũ áo nơi đô thành để cùng anh lên núi cao thanh thanh cho được?

 Phân tích vừa rồi đã chấm dứt phần tìm hiểu phương pháp phát triển một khúc điệu của nhạc sĩ Phạm Duy. Hy vọng sau khi đọc xong phần này, bạn có thể định danh được những yếu tố chính làm nên style nhạc Phạm Duy (mà chính ông tạm gọi là gamme phamduyrienne.) Những ý tưởng và nhạc đề đơn giản ban đầu, qua khối óc tưởng tượng phi thường của Phạm Duy đã tạo nên những âm thanh, khúc điệu cầu kỳ bóng bẩy, phần vì tài năng tự tại của một người nghệ sĩ viết nhạc (và một chút bí hiểm – với biệt danh là nhà phù thủy âm thanh trong đó nữa), cộng với một lòng say mê sáng tạo và nghiên cứu kỹ lưỡng không ngừng nghỉ về nhạc thuật Việt Nam và của thế giới, cũng như một lòng ham muốn chinh phục những thử thách trong âm nhạc trong suốt sự nghiệp sáng tác của ông. Viết một ca khúc chưa đủ, ông phải liên kết chúng thành những chương khúc mười bài, rồi những nhạc cảnh, trường ca, tổ khúc dài hơi, để cuối cùng là bốn bức tranh Minh Họa (Truyện) Kiều, với khoảng trên dưới năm mươi khúc điệu. Đôi khi tôi tự hỏi, what’s next? Còn điều gì nữa mà ông không làm được không?

***

Đây là phần 2 bản HTML lấy từ bản gốc bằng PDF tôi viết cách đây 2 năm, nay đăng lại để bạn đọc tiện tham khảo, khỏi phải download bản PDF. hoctro


Xem phần 1: http://hoctroviet.blogspot.com/2011/03/tim-hieu-cach-phat-trien-giai-ieu-trong.html